Archiwa Tagów | "równanie czasu"

Tagi:

Równanie czasu – zmiana podziałki czasowej

Opublikowany 7 listopada 2009 przez admin

Wszystkie zegary słoneczne zaopatrzone w podziałki wykonane według tradycyjnych zasad wskazują czas miejscowy prawdziwy słoneczny, różny od czasu urzędowego, podawanego np. w telewizji.

W okresie letnim obowiązuje w Polsce tak zwany czas letni, różniący się o 1 godzinę od czasu zimowego, zwanego czasem środkowo-europejskim. Ze względu na krótkie dni i małą ilość okresów pogodnych podczas zimy zegary słoneczne są użyteczne przeważnie w okresie letnim. Dlatego podam poprawki, które należy wprowadzać, aby ze wskazań zegarów słonecznych otrzymać czas możliwie najbardziej zbliżony do czasu letniego.

Pierwsza poprawka ma wartość stałą i zależy od długości geograficznej danego miejsca i obliczamy, o ile stopni miejscowość ta znajduje się na zachód od 30o wschodniej długości geograficznej. Np. Warszawa ma długość geograficzną wschodnią wynoszącą 21o, czyli o 9o na zachód od południka 30o. Różnicę długości mnożymy przez 4 i otrzymujemy poprawkę P wyrażoną w minutach. Dla Warszawy P=9ox4=36 minut. Poprawka P jest wielkością, o którą należy powiększyć wszystkie napisy na podziałkach zegarowych wykonanych według poprzednio podanych reguł.

A więc na zegarze poziomym linia północna powinna określać nie godzinę 12, lecz 12 godz. 36 min., podobnie jak i linia skierowana pionowo na zegarach pionowych. Wobec tego nowa godzina 12 znajdzie się tam, gdzie poprzednio była 11 godz. 24 min. Wprowadzenie poprawki P wymaga więc cofnięcia wszystkich napisów godzin o 36 min. Takie przesunięcie skali jest łatwe do wykonania na zegarach równikowych o podziałkach jednostajnych. W skalach niejednostajnych przesunięcie takie jest jednak nieco kłopotliwe, ponieważ jednakowym czasom odpowiadają w różnych częściach skali różne wartości kątowe.

Można więc w przybliżeniu ocenić, gdzie należy umieścić nowe oznaczenie godzin albo posłużyć się wykresem. Na papierze milimetrowym lub kratkowanym rysujemy krzywą przedstawiającą zależności między kątem a i czasem t dla zegara poziomego, lub kątem ß i czasem t dla zegara pionowego. Wykres taki możemy wykonać na podstawie podanych wzorów lub tabel, jeżeli na papierze obierzemy dwie osie prostopadłe do siebie i na jednej z nich oznaczymy skalę kątów a lub ß, a na drugiej skalę czasu t. Odpowiednie wartości a lub ß i t określają poszczególne punkty na wykresie, które dadzą się łatwo połączyć linią krzywą. Następnie obok skali t oznaczamy skalę czasu powiększoną o poprawkę, np. 36 min., i dla tej nowej skali odczytujemy kąty a lub ß odpowiadające całym godzinom lub odstępom mniejszym, np. półgodzinnym lub 15-minutowym. Po określeniu w ten sposób kątów a i ß możemy sporządzić właściwą podziałkę zegarową z odpowiednimi napisami (Tutaj rada: nie należy dążyć do zbyt dużej ilości podziałek, ponieważ mogą one utrudniać odczytywanie położenia cienia). Praktycznie należy się liczyć z możliwością określenia czasu z dokładnością kilku minut, więc odstępy 15 minutowe są zupełnie wystarczające.

Poprawienie podziałki zegara słonecznego o wielkość P powoduje, że zegar taki wskazuje w przybliżeniu czas zgodny z czasem letnim. Dla zupełnego uzgodnienia należałoby zastosować jeszcze jedną poprawkę, której wartość zmienia się w ciągu roku. I właśnie ta zmienność powoduje , że nie możemy poprawki tej uwzględnić w ten sposób jak poprawkę P poprzednio omawianą. Ta nowa poprawka nazywa się równaniem czasu. Wielkość jej nie przekracza 16 min. i powtarza się w przybliżeniu w okresie rocznym. Pomiędzy wskazaniem zegara słonecznego poprawionego na długość geograficzną o wielkość P a czasem letnim i równaniem czasu istnieje zależność:

czas zegara = czas letni + równanie czasu

Z równania tego wynika, że w okresie, kiedy równanie czasu ma wartość dodatnią, zegar słoneczny śpieszy się, w okresie zaś ujemnego równania czasu spóĽnia się, przy tym stale różnica: czas zegar – czas letni równa się równaniu czasu. Wartość tę podaje załączona tabelka i wykres.

Wykres równania czasu

Wykres równania czasu

Uwzględnienie tej poprawki jest dość kłopotliwe. Przy zegarze pionowym o skali niejednostajnej najwygodniej będzie umieścić obok zegara tabelkę lub wykres podający dla różnych dat wielkość poprawki, którą należy dodać do wskazania zegara, aby otrzymać czas letni. Z podanej poprzednio zależności wynika, że poprawka ta ma wartość równania czasu ze zmienionym znakiem:

czas letni = czas zegara – równanie czasu

Jeżeli zegar słoneczny ma służyć tylko przez krótki letni okres, możemy przyjąć pewną stałą, średnią wartość równania czasu dla tego okresu i poprawkę wynikającą z tej wartości uwzględnić razem z poprzednią poprawką P. Korzystny jest pod tym względem fakt, że w czasie miesięcy letnich równanie czasu przybiera stosunkowo małe wartości przekraczające -5 minut tylko w końcu lipca i z początkiem sierpnia. Możemy więc w przybliżeniu w ogóle nie uwzględniać tej wartości, ale wtedy należy się liczyć z błędami we wskazaniach zegara dochodzącymi do 5 min. Albo możemy przyjąć np. dla lipca i sierpnia jako wartość średnią równania czasu -3 min. i poprawkę tę połączyć z poprawką P poprzednio określoną. Całkowita poprawka wynosi wtedy: P – równanie czasu, a więc dla Warszawy otrzymamy 36 min. -(-3 min.) = 39 min. Zamiast przesuwać napisy podziałki godzinnej o 36 min., jak to wyjaśniliśmy poprzednio, przesuniemy je o 39 min. Uzyskamy dzięki temu wystarczającą zgodność wskazań zegara w czasie miesięcy wakacyjnych z czasem letnim, ponieważ pozostałe odchylenia są tak małe, że trudno je będzie zauważyć.

autor tekstu: Krzysztof Igras

Dyskusja (0)